جراحی زیبایی شامل انجام دادن تمامی جراحیهای زیبایی صورت از جمله بینی، پلک، ابرو، گونه، پیشانی، گردن و زیبایی بدن است که ممکن است تقلیلی (مثل برداشتن چربی) یا تقویتی باشد (مثل گذاشتن پروتز). به طور کلی منظور از عمل جراحی زیبایی، جراحیهایی است که بدون ضرورت پزشکیِ خاص و صرفاً به منظور زیبایی انجام میشود.[۱] این پدیده نه تنها در جوامع غربی، بلکه در جوامع شرقی طی دوران اخیر رشد روز افزون داشته؛ از اینرو پژوهشگران بر این باور هستند که مجاورت با فرآیند غربی شدن، زنان را وادار میکند که تصویر منفی از بدن خویش داشته باشند. وقتی این تصویر منفی در زنان ایجاد میشود، در زنان مسأله نارضایتی از بدن به وجود خواهد آمد؛ و این خود به بینظمی در خوردن و در نهایت به جراحی زیبایی منجر میشود. علاوه بر این، محققان به عاملی چون فشارهای هنجاری اشاره داشتهاند؛ این عامل در اکثر پژوهشها برای انجام جراحی زیبایی از سوی زنان مهم تلقی شده است. این محققان فشارهای هنجاری[۲] را از طرف متن و شرایط اجتماعی-فرهنگی، خانواده و دوستان، استانداردهای زیبایی در جامعه و رسانه میشناسند، که شامل تبلیغات در تلویزیون، ماهواره، مجلات، ستارههای سینما میشود.[۳]
دکتر نانسی اسنایدر من و پگ استریپ نویسندگان آمریکایی در کتاب خود چنین آوردهاند:
«متأسفانه در جامعهای زندگی میکنیم که زنان جسم خود را به مثابه «پروژه»ای میبینند که باید روی آن کار شود. شاهد ما بر این مدعا جراحیهای پلاستیک رو به افزایشی است که روی بینی، گونه و دیگر قسمتهای بدن انجام میشود و غالباً دخترها داوطلب این جراحیها هستند.»[۴]
تاریخچه جراحی زیبایی
در خصوص تاریخچه جراحی زیبایی میتوان دو مرحله قدیمی و جدید یا مدرن را شناسایی کرد. شواهدی تاریخی برای جراحی زیبایی در دورههای کهن وجود دارد. به همین دلیل برخی معتقدند، جراحی زیبایی برخلاف تصور عام، پدیده جدید نیست بلکه عملی است تاریخی به گونهای که در مصر باستان به صورتی گسترده استفاده میشده است. برخی عوامل اجتماعی طی فرآیند بسط و گسترش این نوع اعمال جراحی، نقش موتور محرکه آن را ایفا کردهاند.[۵] تکنیکهای پزشکی که جراحی زیبایی مبتنی بر آنها هستند، در سالهای بعد از جنگ جهانی اول که سربازان مرد، مجروح از جبههها بر میگشتند، ظاهر شدند. جراحی پلاستیک، با هدف ترمیم بافتهای نرم بدن، پیشرفت سریع خود را مدیون همین جراحتها و سوختگیهای بعد از جنگ است. بعدها دو مفهوم از هم متمایز شد: یکی جراحی ترمیمی و دومی جراحی زیبایی. اولی اشاره به بازگرداندن ظاهر یک بدن یا عملکرد آن به حالت طبیعی بعد از جراحت یا معلولیت است و دومی اشاره به تغییرات بدنی است که قبلاً دارای پارامترهای طبیعی بود.[۶]
[۱]. غلامعباس توسلی و فاطمه مدیری، بررسی گرایش زنان به جراحی زیبایی در شهر تهران، فصلنامه مطالعات اجتماعي – روان شناختي زنان، ش۱ (پياپي ۳۰)، ص۶۸٫
[۲] . برای انسانها مهم است که دیگران درباره آنها چه فکر میکنند. در اینجا دیگران به دو دسته تقسیم میشوند؛ یکی دیگران مهم یعنی افراد مهمی که نظرات و ارزیابی آنها از ما، برای ما مهم باشد؛ و دیگری بقیه مردم که چگونه درباره ما فکر میکنند. بنابراین، انسانها تحت شرایطی، در خود احساس اجبار یا میل به پیروی از برخی هنجارها میکنند. این حالت را نیرو یا فشار هنجاری مینامند.
[۳]. محسن نوغانی، محمد مظلوم خراسانی و سمیه ورشوی، عوامل اجتماعی مؤثر بر انجام جراحی زیبایی زنان، فصلنامه مطالعات اجتماعي – روان شناختي زنان، سال۸، ش۴، ص۷۷ و ۷۸٫
[۴]. نانسی اسنایدر من و پگ استریپ، کلیدهای شناخت و رفتار با دخترها، ترجمه اکرم کرمی، ص ۱۹۴ و ۱۹۵٫
[۵]. اسماعیل بلالی و جواد افشار کهن، زیبایی و پول: آرایش و جراحی، فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات راهبردی زنان، ش ۴۷، ص ۱۰۵٫
[۶]. گلمراد مرادی، استفاده دانشجویان دختر از لوازم آرایشی و عوامل جامعه شناختی مؤثر بر آن، فصلنامه زن در توسعه و سياست (پژوهش زنان)، دوره۱۰، ش۲، ص۹۱٫